Bewijsbeslag: ook mogelijk in het arbeidsrecht
In het arbeidsrecht zijn talloze situaties denkbaar waarin het bewijs voor uw stellingen zich bij de wederpartij bevindt. Gedacht kan worden aan e-mails op de privécomputer van een werknemer die u verdenkt van het doorspelen van bedrijfsgeheimen aan een concurrent of een ex-werknemer die u verdenkt van het overtreden van een relatie- of concurrentiebeding. Ook kan worden gedacht aan – het betreft een voorbeeld uit onze praktijk – anonieme brieven op de computer van een rancuneuze ex-werknemer die probeert zijn voormalig werkgever af te persen. In de regel zal uw wederpartij dergelijke stukken niet vrijwillig aan u overhandigen en zelfs het bestaan daarvan in alle toonaarden ontkennen, nu dat zijn rechtspositie ernstig zou schaden. In dergelijke gevallen kan een bewijsbeslag uitkomst bieden…
Bewijsbeslag
Door middel van een zogenoemd ‘conservatoir bewijsbeslag’ kan beslag worden gelegd op documenten en bescheiden in het bezit van uw wederpartij. Dit kan zowel papieren documenten in de woning of het kantoorpand van uw wederpartij betreffen als digitale bestanden op diens computer, telefoon, USB-stick of een andere elektronische gegevensdrager. Een bewijsbeslag kan zowel tijdens als voorafgaand aan een gerechtelijke procedure worden gelegd.
Voor het leggen van een conservatoir bewijsbeslag is voorafgaand verlof van de rechtbank vereist. De partij die de bewijsstukken in bezit heeft, wordt doorgaans niet door de rechtbank in de gelegenheid gesteld om zich uit te laten over het verzoek tot verlof voor beslaglegging. Dat zou de partij die de bewijsstukken in bezit heeft immers de gelegenheid bieden om deze bewijsstukken te verduisteren of vernietigen. De procedure tot verkrijging van verlof speelt zich in de regel derhalve volledig buiten het zicht van de nietsvermoedende wederpartij af.
Is eenmaal verlof verleend, dan kan tot beslaglegging worden overgegaan. Dat komt er feitelijk op neer dat de deurwaarder ’s morgens in alle vroegte volkomen onverwacht bij de beslagene voor de deur staat in het gezelschap van een team van particuliere onderzoekers en IT-specialisten om het pand en alle gegevensdragers te doorzoeken; een slotenmaker om zo nodig de toegang tot het pand, kluis of kast te forceren en een hulpofficier van justitie met een politiemacht, die gepaste maatregelen kunnen nemen als de beslagene weigert mee te werken of agressief wordt. Ook goedemorgen!
De beslaglegger mag niet bij het leggen van het bewijsbeslag aanwezig zijn. De beslagene en eventueel diens advocaat mogen dat wel.
De onderzoekers zullen vervolgens, onder toezicht van de hulpofficier van justitie, het pand en de daar aanwezige gegevensdragers onderzoeken. Als de in het verzoekschrift tot verlof genoemde bewijsstukken worden aangetroffen zullen zij deze zoveel mogelijk ter plaatse kopiëren om de overlast voor de beslagene zoveel mogelijk te beperken. De in beslag genomen (kopieën van) documenten en bestanden worden vervolgens opgeslagen door een derde partij, de bewaarnemer. Vaak is dit de werkgever van de onderzoekers. Zowel de bewaarnemer als de onderzoekers zijn verplicht tot geheimhouding en mogen dus geen mededelingen doen aan de beslaglegger over de in beslag genomen bewijsstukken. De beslaglegger mag de in beslag genomen bestanden en/of bescheiden pas inzien als de rechter daarvoor toestemming heeft verleend. Daarvoor is vereist dat de beslaglegger in de visie van de rechter een rechtmatig belang heeft bij afgifte van de in beslag genomen bewijsstukken.
In tegenstelling tot de beslaglegger wordt de beslagene wel direct geïnformeerd welke documenten en bestanden in beslag zijn genomen. De beslagene kan zich vervolgens een beeld vormen van zijn rechtspositie in een eventuele procedure wetende dat de beslaglegger over bewijsstukken zal kunnen beschikken. Een succesvol bewijsbeslag kan er dan ook aan bijdragen dat (alsnog) overeenstemming wordt bereikt over een minnelijke regeling en een procedure wordt voorkomen.
Strenge vereisten
Een bewijsbeslag is een ingrijpende maatregel voor de beslagene en staat op gespannen voet met diens recht op eerbiediging van zijn huisvrede en privacy. Het is dan ook niet verwonderlijk dat aan een bewijsbeslag strenge eisen worden gesteld. Op grond van artikel 843a van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering mag de partij “die daarbij een rechtmatig belang heeft, inzage, afschrift of uittreksel vorderen van bepaalde bescheiden aangaande een rechtsbetrekking waarin hij of zijn rechtsvoorgangers partij zijn, van degene die deze bescheiden te zijner beschikking of onder zijn berusting heeft”. Daarin ligt besloten dat pas verlof tot beslaglegging kan worden verleend indien aan de volgende vereisten wordt voldaan:
Rechtmatig belang : allereerst is vereist dat de beslaglegger een rechtmatig belang heeft bij het bewijsbeslag. Van de beslaglegger wordt verwacht dat deze in het verzoek om verlof toelicht waarom de documenten en bestanden waarop hij beslag wil doen leggen, relevant zijn voor de beoordeling van zijn vorderingen.
Rechtsbetrekking: ten tweede dient een rechtsbetrekking te bestaan tussen de beslaglegger en de beslagene. Aan dit vereiste zal in de meeste arbeidszaken worden voldaan, nu tussen partijen in de regel een arbeidsovereenkomst zal (hebben) bestaan. Uit jurisprudentie van de Hoge Raad volgt dat ook een verbintenis uit onrechtmatige daad als rechtsbetrekking in de zin van artikel 843a Rv kan worden beschouwd.
Bepaalde bescheiden : de beslaglegger dient ten derde in het verzoek om verlof zo specifiek mogelijk aan te geven op welke bestanden en bescheiden hij beslag wil laten leggen. Dit vereiste dient ertoe om zogenoemde ‘fishing expeditions’ op goed geluk te voorkomen.
Subsidiariteit : de beslaglegger dient in het verzoek om verlof tevens te motiveren waarom het bewijsbeslag noodzakelijk is en niet op een andere, voor de beslagene minder ingrijpende wijze (zoals door het horen van getuigen) bewijs voor zijn vorderingen kan worden vergaard. De beslaglegger dient tevens te motiveren waarom gegronde vrees bestaat dat de bestanden en/of bescheiden zonder het bewijsbeslag verloren zullen gaan.
Proportionaliteit : de beslaglegger dient tot slot in het verzoek om verlof te motiveren waarom zijn belang bij beslaglegging dient te prevaleren boven het belang van de beslagene bij de eerbiediging van zijn privacy. De beslaglegger dient daartoe in het verzoek om verlof uiteen te zetten op welke wijze de overlast voor de beslagene zoveel mogelijk wordt beperkt en op welke wijze de vertrouwelijkheid van de in beslag te nemen bestanden en bescheiden is gewaarborgd.
Niet zonder risico
Een bewijsbeslag kan het verschil betekenen tussen een verloren en een gewonnen procedure. Het leggen van bewijsbeslag is echter niet zonder risico. Volgens vaste rechtspraak rust op de beslaglegger een risicoaansprakelijkheid voor de gevolgen van het door hem gelegde beslag als blijkt dat de vordering waarvoor beslag is gelegd ongegrond is. Indien op enig moment komt vast te staan dat de vordering ongegrond is en het beslag ten onrechte is gelegd, is de beslaglegger aansprakelijk voor de schade die de beslagene daardoor eventueel heeft geleden. Dat de rechter verlof tot beslaglegging heeft verleend, doet daaraan niet af.
Steeds meer in arbeidszaken
Tot 13 september 2013 was het leggen van bewijsbeslag alleen mogelijk in zaken met betrekking tot rechten van intellectuele eigendom (IE). In zijn arrest van die datum heeft de Hoge Raad echter bepaald dat ook in andere dan IE-zaken, zoals arbeidszaken, bewijsbeslag kan worden gelegd. Hoewel het bewijsbeslag in het arbeidsrecht nog steeds een relatief onbekende figuur is, merken wij dat het aantal bewijsbeslagen sterk toeneemt. Retrospectief kan het arrest van de Hoge Raad van 13 september 2013 dan ook weleens een zeer belangrijk arrest voor de arbeidsrechtpraktijk blijken te zijn.
Overweegt u bewijsbeslag te doen leggen? Onze sectie Arbeidsrecht helpt u graag.
