Onteigend door de Russische Staat: kunnen schadeclaims op Rusland worden verhaald?
In een eerder blog over de schade die Westerse bedrijven lijden doordat de Russische Federatie zich hun eigendommen toe-eigent, gaf ik aan dat er onder multi- en bilaterale verdragen arbitrages aanhangig gemaakt kunnen worden waarmee op termijn vonnissen tegen Rusland kunnen worden verkregen. Maar ik concludeerde vervolgens dat de echte vraag wordt hoe schadeclaims op Rusland dan kunnen worden verhaald nu de kans dat Rusland vrijwillig zal betalen niet hoog kan worden ingeschat.
Verhaal op gelden van de Centrale Bank?
De vraag is dus waarop schadeclaims kunnen worden verhaald. Nu zijn onder de sanctiemaatregelen tegen Rusland enorme bedragen ten laste van de Russische Centrale Bank bevroren; zo zou Frankrijk bijvoorbeeld een bedrag van 22 miljard Euro hebben bevroren. Hoeveel geld van de Russische Centrale Bank in Nederland is bevroren en niet bekend gemaakt? Zouden de onteigende private partijen zich op dit geld kunnen verhalen?
Immuniteit van beslag en jurisdictie
Hier speelt het leerstuk van immuniteit van staten en staatsorganen. Staten en staatsorganen zijn 'buut vrij' wanneer zij als staten of staatsorganen handelen (acta jure imperii). Dit is neergelegd in het VN-verdrag van 2 december 2004 inzake de immuniteit van rechtsmacht van staten en hun eigendommen. Hoewel Nederland geen partij is bij dat Verdrag, bevat het een aantal regels van internationaal gewoonterecht. In het Verdrag is opgenomen dat geen beslag gelegd mag worden op eigendommen van de centrale bank of andere monetaire autoriteit van de staat die bestemd zijn of worden aangewend voor taakuitoefening van de centrale bank i.v.m. monetair politiek en valutabeleid. Het moet dan gaan om gelden van de Centrale Bank zelf (Hoge Raad 6 juli 2021) waar een beslag onder de Centrale Bank van Suriname was gelegd ten laste van commerciële banken: dat valt niet onder de immuniteit.
Beslag op in Nederland bevroren gelden van de Centrale Bank van Rusland?
Indien de bevroren gelden eigendom zijn van de Russische Centrale Bank (een staatsorgaan) en bestemd zijn of worden aangewend voor de taakuitoefening van de centrale bank i.v.m. monetair politiek en valutabeleid zou een beslag in Nederland dus niet mogelijk zijn. Is daarvan sprake? De stelplicht dienaangaande rust op degene die beslag wil leggen, en er bestaat geen verplichting van de vreemde staat of het staatsorgaan om gegevens aan te dragen (HR 18-12-2020) dus dat is wel een hobbel. Zonder bewijs dat de gelden niet voor staatszaken zijn bestemd zal een beslag in Nederland dus naar verwachting niet worden toegestaan.
Minder vergaande immuniteit van centrale banken in andere landen
In de wetgeving en rechtspraak van veel andere landen wordt uitgegaan van minder vergaande immuniteit van centrale banken – zie de overwegingen in eerder genoemd arrest. Slechts enkele Europese staten hebben het verdrag geratificeerd. Zo is Duitsland bijvoorbeeld geen partij bij het verdrag. Het feit dat de Nederlandse Hoge Raad de bepalingen met betrekking tot de immuniteit van centrale banken als internationaal gewoonterecht beschouwt, betekent niet dat rechters in andere landen deze opvatting delen. Hierdoor bieden de bevroren tegoeden van de Russische Centrale Bank in andere landen in Europa wellicht verhaal aan onteigende bedrijven.
Heeft u vragen over onteigening door Rusland? Of andere vragen met betrekking tot transport en logistiek? Neem contact op met Carel van Lynden. Dit blog is geschreven met dank aan Seha Güzel.