Onteigend door de Russische Staat: wat dan?
De media staan er vol mee: het ene bedrijf na het andere verlaat Rusland door de oorlog in Oekraïne. Zo besloot Renault om geen nieuwe auto’s meer te produceren in haar fabriek in Moskou en Shell om een joint venture met Gazprom te staken. Andere bedrijven die hun activiteiten in Rusland staakten zijn onder meer McDonald’s, Heineken, Zara, Pull&Bear, Bershka en PayPal. Veel van hen laten fabrieken, kapitaalgoederen, materieel en voorraden achter.
Dreigende onteigening door Rusland
Rusland is van plan om die bedrijven en hun eigendommen te onteigenen. Het Russische persbureau Izvestia heeft een lijst opgesteld met 59 bedrijven die onteigend zouden kunnen worden. Onder de huidige wetgeving is het voor Rusland niet mogelijk om de bedrijven te onteigenen. Daarom wil Rusland nieuwe wetgeving implementeren. Zo moet het voor Rusland mogelijk worden om bijvoorbeeld vliegtuigen die geleased worden van buitenlandse bedrijven in Rusland te houden en te legaliseren. Dat geschiedt de facto overigens al op grote schaal door die vliegtuigen Russische registratie te geven en er lokaal mee door te vliegen. Ook Shell lijkt ten prooi te vallen aan onteigeningen door Rusland. Daarnaast heeft de Russische overheid een besluit aangekondigd wat te doen met de door Renault stilgelegde autofabriek in Moskou. Wat kan hiertegen ondernomen worden? Het antwoord op die vragen is per bedrijf verschillend.
Multilaterale verdragen
Wat betreft oliemaatschappijen die Rusland verlaten zou het Energiehandvestverdrag wellicht uitkomst kunnen bieden. Daarin staat dat investeringen niet mogen worden genationaliseerd, onteigend of onderworpen aan maatregelen met een soortgelijk effect. Een uitzondering op deze regel doet zich voor indien de onteigening geschiedt in het algemeen belang en:
- niet discriminerend is;
- geschiedt met inachtneming van een behoorlijke rechtsgang; en
- prompte, adequate en doeltreffende compensatie wordt verstrekt.
Rusland heeft dit verdrag wel ondertekend maar niet geratificeerd, dus dat lijkt geen oplossing. Bovendien: zou Rusland zich er iets van aantrekken?
Bilaterale investeringsverdragen
Rusland heeft met een aantal landen bilaterale investeringsverdragen (BIT's) gesloten, bijvoorbeeld met het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Shell (sinds 1 januari 2022 een Brits bedrijf) en Renault zouden zich op die BIT's kunnen beroepen. In die BIT's is doorgaans opgenomen dat de investeringen van een investeerder in Rusland niet genationaliseerd mogen worden. Wanneer Rusland in strijd met die verplichtingen handelt, staan speciale rechtsgangen open, meestal arbitrageprocedures. Die kunnen pas na een bepaalde termijn worden aangevangen, bijvoorbeeld 3 of 6 maanden. En dat zal dan waarschijnlijk resulteren in lange procedures. En zal Rusland zich dan aan een uitspraak houden?
Conclusie
Gezien de ontwikkelingen en het feit dat de facto al sprake is van onteigeningen, ziet het er niet naar uit dat Rusland zich veel zal aantrekken van verdragen en algemene rechtsbeginselen, en simpelweg tot toe-eigening van de eigendommen van buitenlandse investeerders zal overgaan. Die kunnen dan middels procedures veroordelende vonnissen tegen Rusland proberen te verkrijgen, maar het ziet er niet naar uit dat Rusland daar dan vrijwillig aan zal voldoen. De echte vraag wordt dus hoe schadeclaims op Rusland zullen kunnen worden verhaald.
Heeft u vragen over onteigening door Rusland? Of andere vragen met betrekking tot transport en logistiek? Neem contact op met Carel van Lynden. Dit blog is geschreven met dank aan Seha Güzel.