Hoe gaat u als zorginstelling om met de (mede)zeggenschap van uw cliënten?

Per 1 juli 2020 is de in 2018 gewijzigde Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen (‘Wmcz’) in werking getreden. De Wmcz regelt onder meer de verplichting voor zorginstellingen om een cliëntenraad in te stellen en kent aan die cliëntenraad een aantal wettelijke bevoegdheden en instrumenten toe. Cliënten hebben daarmee meer mogelijkheden gekregen om besluiten van (het bestuur van) een zorginstelling te beïnvloeden. Onze kantoorgenoot Ilse Harmsen schreef hier eerder een blog over.

De (mede)zeggenschap van cliënten in de zorg is niet alleen gebaseerd op de Wmcz. Als uw zorginstelling eigen vastgoed heeft en daardoor ook verhuurder is moet eveneens rekening worden gehouden met de rechten en verplichtingen uit de Wet overleg huurders verhuurder (‘de Overlegwet’). Hier schreef Daniëlle de Vos eerder een blog over. Zorginstellingen die ook huisvesting aan haar cliënten bieden moeten dus dubbel opletten.

Het instellen van een cliëntenraad is verplicht voor zorginstellingen (24-uurs zorg) waar meer dan 10 zorgverleners werkzaam zijn. Voor andere zorginstellingen ligt deze grens op 25 werkzame zorgverleners. Als het aantal zorgverleners onder deze grens komt, kan de zorginstelling ervoor kiezen een cliëntenraad op te richten.

Daarnaast geldt dat als een zorginstelling erop gericht is om cliënten langdurig te laten verblijven of die bij cliënten thuis zorg laat verlenen en zij meerdere locaties in stand houdt, zij verplicht is om voor elk van die locaties een cliëntenraad in te stellen. Onder een ‘langdurig verblijf’ wordt in dit geval een verblijf langer dan een half jaar verstaan.

Een aantal zorginstellingen hoeft als uitzondering op de Wmcz geen cliëntenraad in te stellen. Minister Bruins heeft in 2018 een Algemene Maatregel van Bestuur opgesteld met daarin een opsomming van zorginstellingen die niet aan deze verplichting hoeven te voldoen. Dit zijn over het algemeen zorginstellingen die zeer specifieke zorg leveren. Denk aan zorginstellingen binnen (jeugd)gevangenissen, de GGD, de geneeskundige dienst in het leger of instellingen die bijzondere medische keuringen verrichten.

Zorginstellingen moeten met veel rechten van de cliëntenraad rekening houden. De belangrijkste zijn:

• Recht op inspraak over aangelegenheden die direct van invloed zijn op het dagelijks leven van de cliënten. Denk daarbij aan dagbesteding, huisregels, maaltijden of de (her)inrichting van leefruimtes.
• Recht op informatie. De cliëntenraad heeft recht om tijdig en schriftelijk alle inlichtingen en gegevens te ontvangen die zij voor de vervulling van haar taak redelijkerwijs nodig heeft. In dat kader is de zorginstelling zelfs verplicht om ten minste eenmaal per jaar mondeling of schriftelijk algemene gegevens omtrent het beleid dat in het verstreken tijdvak is gevoerd en in het komende jaar zal worden gevoerd.
• Recht op vergoeding van kosten die redelijkerwijs noodzakelijk zijn voor de vervulling van de werkzaamheden van de cliëntenraad. Denk aan de kosten die verband houden met scholing, onafhankelijke ondersteuning en het voorleggen van een geschil of een verzoek aan een commissie van vertrouwenslieden.
• Recht op het uitbrengen van een advies over voorgenomen besluiten van de zorginstelling. De Wmcz bevat in artikel 7, eerste lid een opsomming van onderwerpen waar dit adviesrecht betrekking op heeft. Denk aan de wijziging van de doelstelling van de zorginstelling, het aangaan van een fusie of duurzame samenwerking, overdracht van de zeggenschap, algemeen huisvestingsbeleid, ingrijpende verbouwing of renovatie.
• Recht op instemming bij voorgenomen besluiten van de zorginstelling. De Wmcz bevat in artikel 8, eerste lid een opsomming van onderwerpen waar dit instemminsrecht betrekking op heeft. Denk aan de medezeggenschapsregeling, de procedure voor het opstellen en bespreken van zorgplannen, het algemene beleid over de toelating van cliënten tot de zorgverlening en de beëindiging daarvan, een sociaal plan voor cliënten in geval van een ingrijpende verbouwing, nieuwbouw of verhuizing van een instelling die erop is ingericht cliënten langdurig te laten verblijven.
• Recht op het geven van ongevraagd advies over onderwerpen die voor cliënten van belang zijn.
• Recht tot het doen van een bindende voordracht voor de benoeming van ten minste één lid van het toezichthoudende orgaan van de zorginstelling.
• Recht tot het indienen van een verzoek in het kader van het recht van enquête bij de Ondernemingskamer van het gerechtshof Amsterdam. Het gaat daarbij kort gezegd om onderzoek naar mogelijk wanbeleid, hetgeen tot het treffen van voorzieningen kan leiden. Dit recht geldt overigens alleen voor een cliëntenraad die een rechtspersoon is (zoals een stichting of een vereniging).
• Recht op instemming bij het voornemen van de zorginstelling tot ontbinding van de cliëntenraad.
• Recht op inspraak bij het instellen van een commissie van vertrouwenslieden.
  

De rechten van een cliëntenraad zijn dus aanzienlijk. Als zorginstelling moet u hier bewust van zijn en er rekening mee houden. Toch biedt de Wmcz veel ruimte voor een andere invulling van de wijze waarop zorginstellingen in samenspraak met de cliëntenraad vorm kan geven aan medezeggenschap.

U kunt op basis van de Wmcz invulling geven aan de (wijze van) medezeggenschap en afspraken maken die passen bij uw eigen situatie. In dat kader kan het opstellen van een samenwerkingsovereenkomst een uitkomst zijn. 

Door het goed laten vastleggen van afspraken in een overeenkomst kan binnen de kaders van de Wmcz gezocht worden naar een gunstige(re) positie voor uw zorginstelling. Om duidelijkheid te creëren en eventuele discussies te voorkomen is het aan te bevelen in een medezeggenschapsregeling en/of samenwerkingsovereenkomst een nadere toelichting van de onderwerpen, rechten en verplichtingen te geven zodat geen misverstand kan ontstaan over de bedoeling van de onderwerpen. En daarmee de reikwijdte van de verplichtingen en rechten van partijen.

Hoewel de mate van invloed die cliënten hebben ver kan gaan, kunnen zij in de praktijk niet op de stoel van de bestuurder zitten zonder ook diens verantwoordelijkheden over te nemen. Het klinkt als een open deur, maar het maken van heldere afspraken is daarbij het uitgangspunt. Dit biedt uw zorginstellingen ook handvatten voor het geval u wordt geconfronteerd met een negatief-actieve cliëntenraad.

Wees er ook van bewust dat cliënten die ook huurder van de zorginstelling zijn, eveneens aanspraak kunnen maken op de rechten en verplichtingen uit de Overlegwet. De rechten op basis van de Overlegwet zijn bescheidener van aard (zie hierover deze blog). Indien sprake is van een bijvoorbeeld relatief negatief-actieve cliëntenraad kan het gunstiger zijn als zij slechts kwalificeren als huurdersorganisatie of bewonerscommissie in de zin van de Overlegwet. De instemmingsrechten zijn dan nagenoeg afwezig (behoudens ten aanzien van de servicekosten), zodat de contacten grotendeels beperkt kunnen blijven tot informatieverstrekking en overleg daarover. Dit kan voordelig(er) zijn voor uw zorginstelling.

Wilt u meer informatie over de reikwijdte van alle rechten en verplichtingen ingevolge de Wmcz? Heeft u te maken met een negatief-actieve cliëntenraad en wilt u weten wat de mogelijkheden zijn? Of wilt u een medezeggenschapsregeling en/of samenwerkingsovereenkomst laten opstellen of juist laten beoordelen? Informeer dan vrijblijvend naar de mogelijkheden door contact op te nemen met Daniëlle de Vos of Michael de Groot.

Deze blog gaat slechts in op de hoofdpunten van de Wmcz. Wilt u meer over dit onderwerp weten? Het is ook mogelijk hier een inhouse-workshop over te ontvangen. Neem bij interesse vrijblijvend contact op met Daniëlle de Vos.